پونه

•  پونه
• مشخصات این گیاه دارویی:
• نام های دیگر گیاه پونه:
• سم شناسی این گیاه:
• تاریخچه گیاه پونه:
• ترکیبات شیمیایی این گیاه دارویی:
• فواید و کاربرد های پونه:
• عوارض گیاه پونه:
• سخن آخر:

نام علمی: Mentha pulegium

طبع: گرم و خشک

پونه یا پودینه  از گیاهان خانواده نعناعیان است. گیاهی است از سرده نعنا و تیره  لب گلی‌ها و له شده برگ‌های آن عطر نعنا دارد.

فرهنگستان زبان فارسی این گیاه را «خالواش» (از گیاهان محلی و عطر گیلان) و «نعنا خالواش» نامیده و در توصیف آن آورده‌است: گونه‌ای نعنا به شکل خوابیده یا خیزان با ساقه‌های متعدد و پوشیده از کرک‌های متراکم و گسترده؛ پهنک برگ‌ها تخم‌مرغی، به طول ۵ تا ۲۰ میلی‌متر و حاشیهٔ صاف یا کم و بیش دندانه‌دار است و گل آذین آن دارای چرخه‌های کروی و گل های غالباً بنفش و به‌ندرت سفید است که با فاصله از یکدیگر و پرشمار در محور برگ‌ها و در طول ساقه قرار گرفته‌اند.

به گل‌های کوچک معطر به رنگ صورتی یا بنفش که به صورت گروهی در بغل برگ و ساقه پونه در تابستان ظاهر می‌شوند و مصرف دارویی و خوراکی دارند، گل پونه می گویند.

این گیاه در فصل گرما و در خاک‏ های مرطوب و غنی از مواد آلی مانند کود برگ به خوبی رشد می ‏کند.

طعم پونه در ابتدا گرم، گس و تلخ است، اما پس از مدتی در دهان حس خنکی ایجاد می کند.

ریشهٔ پونه «پوتونگ» بوده که به پوتونه (یا پوتینه)، فودنه، پودنه، فودنج، یا فود، دگرگون شد و همینک واژه پونه در زبان فارسی معیار استفاده می شود

در تهران قدیم پوتونه 

در کردی پونگه

در اردو پودینه

در لری پیدِن

در مازندران پیتنک

مرزنجوش

اسانس پونه بسیار غلیظ و حتی در مقادیر کم سمی و کشنده است. گزارش‌هایی از مرگ بیمارانی که به علل مختلف از اسانس غلیظ آن استفاده کرده‌اند وجود دارد.

روغن پونه (اسانس غلیظ پونه) حاوی ۸۰ تا ۹۲ درصد سیکلو هگزانون پولگون است. پولگون همان مولکولی است که عطر و طعم نعناعی را ایجاد می‌کند و در افرادی که آن را مصرف می‌کنند باعث ایجاد انواع بیماری‌ها می‌شود.

علائمی که ممکن است بعد از مصرف یک دوز کوچک (۱۰ میلی لیتر) از روغن ونه ایجاد شود شامل تهوع، استفراغ ،  درد شکم و سرگیجه می‌شود. مصرف دوز بیشتر می‌تواند باعث از کار افتادگی چندین ارگان بدن شده و منجر به مرگ شود.

کنگره آمریکا درخواست نموده‌است که استفاده آن برای زنان حامله منع شود.

در طول تاریخ از پونه برای معطر کردن چای‌های گیاهی و غذاها استفاده می‌شده‌ است. از چای پونه برای رفع سرماخوردگی، تب، سرفه، سوء هاضمه، مشکلات کلیوی و کبدی و سردرد استفاده می‌شده‌ است.

از برگ‌های تازه یا خشک شده پونه نیز برای درمان آنفولانزا ، گرفتگی شکم، برای القای تعریق و همچنین در درمان بیماری‌هایی مانند آبله و سل استفاده می‌شده.

یونانیان از پونه برای معطر کردن شراب  استفاده می‌کردند. در کتاب آشپزی رومیان (اِپیسوس)∗ این گیاه را به همراه فودنج کوهی و انجدان رومی و گشنیز در بسیاری از دستورهای غذایی بکار می‌بردند. امروزه مصرف کمی در آشپزی دارد.

هرچند روغن پونه بسیار سمی است، اما مصرف این گیاه به صورت تازه و خشک متداول است. مهاجرین اولیه در آمریکا از پودر خشک شده آن برای دفع حشرات استفاده می‌کردند. در تاریخچه انجمن سلطنتی لندن خاطرنشان شده‌است که این انجمن استفاده از پونه را برای کشتن مار زنگی پیشنهاد داده‌است.

مصرف داروئی آن بیشتر برای خاصیت آرام بخشی و رفع سوءهاضمه و روان‌کننده عادت ماهانه ،  گاهی برای تسریع سقط جنین بوده است. همچنین کاهش نفخ معده را نیز، از خواص آن ذکر می‌کنند.

از نظر ترکیبات شیمیایی وجود اسانس روغنی فرار به مقدار ۵۲۵/۰–۴۵/۰ درصد در فودنج جبلی تأیید شده‌است. بررسی‌های دیگری نشان می‌دهد که اسانس روغنی موجود در فودنج جبلی در حدود ۵۰ درصد شامل تیمول است به علاوه ترکیب اسانس روغنی فرار آن دارای دی ال- پینن دی پنتن، لینالول ،  مقداری بی سیکلیک سسکی ترپن و تری سیکلیک سسکی ترپن می‌باشد.

ویتامین A، B، C، کلسیم، مقداری تانن ، مواد رزینی ، منتول،ترکیبات کارواکرول

پونه به طور سنتی برای مقابله با سرماخوردگی، مشکلات تنفسی، مثانه و بیماری کبد، نفخ شکم و درد معده مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین از آن برای سقط جنین یا شروع دوره قاعدگی استفاده شده است.

از پونه معمولاً به عنوان حشره کش و دفع کننده آفت استفاده می‌شود. به عنوان ماده دفع آفات، از این ماده برای دور نگه داشتن کک از حیوانات خانگی و همچنین بر روی انسان برای جلوگیری از زخم و پشه استفاده می‌شود. بعضی از انسان‌ها برای دفع حشرات لباس یا جیب خود به روغن پونه آغشته می‌کنند.

در ادامه به برخی از خواص پونه اشاره می کنیم:

1- سرماخوردگی و آنفولانزا 

پونه از محتویات بالای منتول تشکیل شده است و در طی سالیان متمادی به دلیل ویژگی های تحریک کننده و توانایی آن در تسکین علائم سرماخوردگی یا آنفولانزا مورد استفاده قرار می گرفت. این گیاه ممکن است به تنفس کمک کند و به عنوان یک عامل تقویت کننده دستگاه تنفسی و ریه ها عمل نماید. طبق گفته طرفداران این گیاه، خاصیت خلط آور در پونه، باعث شل شدن مخاط یا خلط می شود و آن را از سیستم تنفسی شما پاک می کند.

2- گوارش و درد معده:

با رجوع به نسل های گذشته، در می یابیم که از پونه برای بهبود سلامت عمومی دستگاه گوارش و برای درمان چندین اختلال شایع در گوارش استفاده شده است. برای کمک به معالجه نفخ، گاز یا درد معده می توانید مقدار کمی چای پونه بنوشید. این گیاه همچنین دارای خواص ضد اسپاسم است که می تواند به تسکین درد معده یا گرفتگی معده کمک کند. بسیاری از طرفداران معتقدند که این گیاه را می توان برای بهبود عملکرد کبد و تولید صفرا برای کمک به هضم غذا، در حد اعتدال مصرف نمود

اسهال و بیماری های روده ای را  نیز درمان می کند.

پونه یک انگل زدای قوی است و اگر آن را با عسل میل کنید، برای دفع کرم روده نیز موثر می باشد.

3- درد عضلات و مفاصل:

روغن پونه از کیفیت گرم و بی حس کننده برخوردار است و در ماساژ برای کمک به درمان درد عضلات و مفاصل استفاده می شود. همچنین، به دلیل ویژگی های قابض، پونه درمان خوبی برای روماتیسم و آرتریت می باشد زیرا می تواند، به ریشه کن کردن اسید اوریک از سیستم گردش مواد در پا کمک کند.

4- آرامبخش:

پونه ممکن است خواص آرام بخش داشته باشد. در گذشته برای مقابله با صرع استفاده می شد و ممکن است به آرامش اعصاب کمک کرده و به افراد در رفع مشکلات خود در خواب کمک کند. .

5-  پوست:

پیشگیری از چین و چروک صورت

 رفع خارش و سیاهی پوست

درمان التهاب پوستی

درمان جوش و آکنه

6- برطرف کننده سکسکه با جویدن نعناع و پونه

7- مفید برای تقویت لثه ها به دلیل داشتن ویتامین C بالا

8- درمان سینوزیت عفونی با بخور پونه

9- استخوان:

پونه به دلیل داشتن کلسیم زیاد، به خانم های یائسه و افرادی که دچار پوکی استخوان هستند و کودکان در حال رشد، توسط پزشکان توصیه می شود. بنابراین کسانی که تمایلی به مصرف شیر ندارند، بهتر است ماست و دوغ را با پونه میل کنند.

10- ریه:

این گیاه دارویی حاوی کارواکرول و رزمارینیک اسید است که این ترکیب به عنوان یک کاهش دهنده‌ هیستامین و ضد احتقان طبیعی عمل ‌می‌کند. پونه کوهی که برای سلامتی ریه و ضد عفونی کردن آن مفید و موثر است، بر تنفس راحت از طریق بینی تاثیری مستقیم دارد. پونه کوهی می‌تواند جایگزین بسیار خوبی برای آشتی بیوتیک‌ها باشد. به جای استفاده از دارو‌های شیمیایی برای ضدعفونی کردن ریه می‌توان از دم کرده پونه استفاده کرد. برای تهیه دمنوش پونه یک قاشق چای‌خوری از پون را با یک لیوان آب جوش ترکیب کرده و اجازه دهید به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دم بکشد، پس از اینکه دم کشید آن را از صافی رد کنید. برای بهتر شدن طعم این دمنوش پونه کوهی می‌توانید کمی عسل هم به آن اضافه کرده و سپس آن را بنوشید.

11- عفونت:

پونه کوهی به عنوان یک ضد عفونی کننده قوی علیه قارچ‌ها و میکروب‌ها شناخته می‌شود، در واقع پونه کوهی با وجود ترکیبات تیمول و کارواکرول می‌تواند از بدن در برابر بسیاری از باکتری‌ها و عفونت‌ها محافظت کند. کسانی که در گوش و یا ناخن عفونت‌های قارچی دارند و یا خانم‌هایی که در ناحیه تناسلی با عفونت قارچی درگیر هستند می‌توانند از پونه کوهی استفاده کنند. دم کرده و ضماد پونه کاری را برای حل این مشکلات می‌تواتید استفاده کنید. علاوه بر این پونه کوهی برای درمان عفونت ادراری نیز  کاربرد دارد و دم کرده پونه کوهی از تاثیرگذارترین و مناسب ترین درمان‌ها برای عفونت ادراری است. پونه کوهی با تحریک گلبول‌های سفید خون، آن‌ها را افزایش داده و موجب تسریع روند بهبودی می‌شود

12- عفونت رحم:

یکی از مهم‌ترین خواص پونه کوهی درمان عفونت‌های زنانه یا رحم است. همانطوری که گفتیم پونه کوهی مانند آنتی بیوتیک‌های قوی عمل می‌کند و موجب رفع عفونت‌ها می‌شود.

13- کبد:

از دیگر خواص پونه کوهی پاکسازی کبد از سموم و مواد زائد است. یک داروی برطرف کننده اختلالات کبدی می باشد.

14- دیابت:

یکی دیگر از خواص پونه کوهی این است که  یکی از گیاهان دارویی است که به کاهش دیابت نوع ۲ کمک می‌کند. این گیاه دارویی به کاهش قند خون از طریق کنترل ترشح انسولین کمک می‌کند.

15- قلب:

پونه کوهی حاوی اسید چرب امگا ۳ است که این اسید چرب کلسترول خون را کاهش می‌دهد و همچنین موجب تنظیم فشار خون می‌شود. پونه کوهی با کاهش التهاب سیستم قلبی عروقی می‌تواند از حمله‌ی قلبی، آمبولی و سکته مغزی پیشگیری کند.

16- قاعدگی:

از پونه برای تنظیم چرخه قاعدگی است و موجب تسکین درد‌های قاعدگی در خانم‌ها می‌شود. در واقع پونه با تحریک هورمون‌های استروژن و پروژسترون این خاصیت را در قاعدگی دارد.

17- لاغری:

ضد اسپاسم بودن یکی دیگر از خواص پونه کوهی است که موجب هضم بهتر می‌شود. نوشین دمنوش پونه کوهی سوخت و ساز را تنظیم کرده و موجب تعادل متابولیسم می‌شود. پونه کوهی با فعال کردن روده‌ها موجب چربی سوزی می‌شود و چربی سوزی را افزایش می‌دهد و از این طریق موجب کاهش وزن سریع و لاغری می‌شود.

18- سوزش ادرار:

عرق پونه دارای خواص ضد باکتریایی بوده و در رفع عفونت‌های مجاری ادراری بسیار کمک کننده و مفید است. علاوه بر این از دیگر کاربرد‌های عرق  پونه می‌توان به تاثیر این داروی گیاهی در درمان بی اختیاری مثانه اشاره کرد.

19- تقویت قوای جنسی:

گیاه پونه و عرق پونه یک تقویت کننده بسیار قوی و موثر برای تقویت قوای جنسی به شمار می‌روند.

20- درمان تب خال

مزایای استفاده از پونه در طب سنتی هند:

1- شپش بدن: یک جوشانده گیاه خشک شده پونه را تهیه کنید. منطقه گزش شپش را با جوشانده 30 گرم در هر لیتر آب بشویید. آن را 2-3 بار در روز تکرار کنید.

2- آبله مرغان و سیفلیس: یک محلول از گیاه پونه تهیه کنید. سه تا چهار قاشق غذاخوری سه تا چهار بار در روز میل کنید.

3- روماتیسم: برای رهایی از روماتیسم، بدن خود را به خوبی با روغن پونه ماساژ دهید.

4- کمبود انرژی: یک چای پونه تهیه کنید و به مدت 10 تا 15 روز به طور مرتب بنوشید.

5- بیماری ارتفاع: جوشانده برگ های خشک شده پونه را تهیه کنید. روزی یک فنجان میل کنید.بیماری ارتفاع یا ارتفاع زدگی ناشی از کاهش میزان اکسیژن هوا در  ارتفاعات بالاتر است.

6- تنگی نفس: چند برگ لیموترش را با زوفای مصری و پونه را به مقدار مساوی اضافه کنید. این جوشانده را آماده کرده و روزی یک فنجان میل کنید.

استفاده های دیگر پونه:

روغن پونه از کل اجزای گیاه به دست می آید و در صابون سازی و به عنوان پاک کننده پارچه ها استفاده می شود.

گیاه دارای عادت پراکنده ای است که می تواند به عنوان پوشش زمین مورد استفاده قرار گیرد، اگرچه در زمستان تا حدودی پراکنده است و توسط علفهای هرز تهاجمی قابل از بین رفتن می باشد.

گیاه در حال رشد، مورچه ها، پروانه ها، موش ها و غیره را دور می کند.

موش ها از بوی نعناع به شدت متنفرند.

بنابراین از این گیاهان در خانه ها به عنوان یک ضد جوندگان استفاده کنید و برای جلوگیری از خوردن غلات توسط جوندگان مقداری از پونه را در انبارها پخش کنید.

محلول قوی پونه که بر روی صورت اعمال می شود، در تابستان لثه ها را محکم نگه می دارد.

فواید روغن پونه:

برای تهیه روغن پونه، ابتدا پونه تازه را در روغن خیس کنید و با قرار دادن پونه در آفتاب و یا روی حرارت آب آن را تبخیر کنید. برای تهیه روغن پونه از ظروف در بسته استفاده نکنید زیرا اسانس آن را تغییر می‌دهد. بعد از آماده شدن آن را از صافی رد کنید.

روغن پونه کوهی تمام خواص پونه کوهی را دارد. خواص ضد سرطانی، کاهش علائم پیری، درمان تبخال و تسکین سرفه از جمله خواص روغن پونه کوهی است. یکی از خواص روغن پونه تاثیر آن در درمان عفونت ریشه مو است، برای این کار روغن پونه کوهی را با روغن بادام شیرین ترکیب کنید و آن را میل کنید. درمان برونشیت، درمان آنفولانزا، درمان برفک دهان و درمان ورم مفاصل از مجموعه خواص بی نظیر روغن بادام برای سلامت بدن است.

ضد آلرژی، ضد باکتری، ضد میکروب و ضد قارچ بودن از خواص روغن پونه است که به کمک این خواص به درمان بسیاری از بیماری های عفونی کمک شایانی می‌کند.

به عنوان چند مورد دیگر از خواص روغن پونه کوهی می‌توان به مواردی مانند رهایی از شر خلط، درمان درد قفسه سینه، درمان سلولیت، تنظیم قاعدگی، درمان آکنه، کنترل دیابت و کنترل حملات عصبی اشاره کرد.

مصرف روغن پونه کوهی به صورت موضعی و گیاهی برای سلامت بدن و کمک به بهبود مشکلات آن بسیار مفید است.

1- پونه هرگز نباید توسط زنان باردار استفاده شود. این گیاه می تواند باعث انقباضات رحم و افزایش جریان قاعدگی شود و خطر سقط را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.

2- پونه در افزایش شدت سردرد، فشار خون و پمپاژ قلب موثر است و مصرف بیش از حد آن باعث مسمومیت می شود.

3- اگر دچار تشنج یا صرع هستید و کسانی که مبتلا به بیماری کبد یا کلیه هستند، از مصرف این گیاه خودداری کنند.

4- مصرف خوراکی پونه ممکن است باعث گرفتگی شکم، تب، حالت تهوع، استفراغ، گیجی، هذیان، توهم شنوایی و بینایی شود همچنین بر سیستم عصبی تاثیر می گذارد و ممکن است منجر به آسیب مغزی شود.

5- مادر شیرده باید از مصرف پونه پرهیز کند زیرا ممکن است با شیر مادر مخلوط شود و عوارضی برای نوزاد تازه متولد شده ایجاد کند.

6- اسانس پونه با بسیاری از عوارض جانبی شدید همراه است. این موارد شامل درد شکم، تهوع، استفراغ، مشکلات بلع، تب، لرز، اسپاسم عضلانی، نارسایی اندام، افزایش ضربان قلب، تغییرات نامنظم فشار خون و اغما است.

7- . مصرف حجم بیشتر پونه ممکن است منجر به نارسایی چند اندام شود که می تواند منجر به مرگ شود.

8- پونه هرگز نباید توسط افراد مبتلا به بیماری های کلیوی یا کبدی مصرف شود. این گیاه ممکن است باعث تحریک اندام ها شود و بیماری را بدتر کند

9- اگرچه روغن پونه معمولاً به خوبی تحمل می شود، اما می تواند باعث ایجاد حساسیت های پوستی در افراد خاص شود. این اثرات می‌تواند در مکمل‌های روغن پونه بارزتر باشد، زیرا چنین محصولاتی نیازی به تاییدیه دقیق سازمان غذا و داروی آمریکا ندارند

.

روغن موجود در برگ ها ضد عفونی کننده است، اگرچه در دوزهای زیاد سمی است.

اگرچه گیاه پونه دارای خواص زیادی می باشد اما استفاده نادرست و زیاده روی در مصرف این گیاه برای کبد و ارگان های دیگر بدن بسیار سمی است و می تواند آثار جبران ناپذیری چون مرگ را به دنبال داشته باشد.

بنابراین خواهشمندیم حتما از متخصص مربوطه مشورت بگیرید و از مصرف خودسرانه این گیاه بپرهیزید.